Stil in een hoekje

De hele week al, en met vandaag 1 november als hoogtepunt, wordt er op Klara over ‘stilte’ nagedacht. Het is een concept dat zo eenvoudig en helder is als het breed, diep en complex is.

Deze morgen was ondergetekende te gast op Klara, live bij Sander De Keere. Aanleiding was het boek dat wij (Liesbet Vereertbrugghen, Nicole Van Opstal en ikzelf) hebben geschreven over, jawel, ‘De Stilte van de Muziek voor Bach’. Muziek uit ver-van-ons-bed vervlogen tijden, tot ons gekomen via stille, zwijgzame manuscripten. Ik leidde tijdens het gesprek onder meer het ‘Nostra phalans’ in, een ingehouden feestgezang ter ere van Jacobus (die van Compostela). Vandaag is dan ook Allerheiligen.

In de aanloop naar zo’n radiogesprek denk je na over wat je zou willen zeggen. Je houdt even geen rekening met wat je precies gevraagd zal worden. Je ontwikkelt gedachten in je hoofd, je construeert zinnen.

Zo ook deze morgen op weg naar de VRT, in mijn Cambio-wagentje. Ik maakte, onder impuls van één van de zangeressen van Psallentes (Lisa De Rijcke), een omweg langs Bonheiden, om er spulletjes te gaan ophalen die vluchtelingen van pas zouden kunnen komen in wat ongetwijfeld een moeilijke winter wordt. Uit drie windstreken kwamen Psallentes-mensen samen aan de ingang van de VRT, om die spulletjes in Lisa’s auto over te laden. Weer een klein beetje nood gelenigd, misschien, binnenkort.

Dankzij die omweg kon ik dus lang nadenken over ‘stilte’, en in combinatie met wat ik aan het doen was (een makkelijk inspanninkje leveren om mensen wat hulp te bieden onder de vorm van kleren, schoeisel, huisraad) kwam ik als vanzelf bij de mensheid in het algemeen terecht. Waarom er toch altijd maar zoveel ellende is, zoveel miserie, en of het eigenlijk wel iets uitmaakt, wat je aan het doen bent.

Je vraagt je af of en hoe vriendschap, liefde en mededogen het kan blijven winnen van uitsluiting, haat en onverdraagzaamheid. Ik begon te denken dat ik bij Sander zou vertellen over de hardheid van stilte, de negatieve aspecten van stilte.

Als je bijvoorbeeld slachtoffer bent van een misdaad, fysiek of mentaal, dan zal je in het beste geval hulp zoeken in je omgeving of bij instanties. Maar soms ook niet: veel slachtoffers blijven met hun pijn en verdriet stil in een hoekje verborgen. Ze kroppen op, ze durven er niet mee naar buiten komen. Toch moet hun verhaal gehoord worden, ze moeten hun verhaal kwijt kunnen. Waarom lukt dat zo moeilijk?

Je bent slachtoffer van pesterijen, van misbruik, van andere vormen van misdaad. Als je je verhaal niet ergens kwijt kan, dan blijf je er mee zitten, in dat stille hoekje van je. Dus om dat slachtoffer-zijn goed door te komen moet je je eigen zwijgen doorbreken, zoals je ook het zwijgen en wegkijken van anderen moet overwinnen. 

En als je dan toch de moed en de ruimte hebt gehad je verhaal te vertellen, dan nog gaan mensen vaak twijfelen: is dit wel zo gegaan, is dat nu echt zo erg, heb je er zelf niet ook schuld aan? (‘Had je maar niet zo’n kort rokje moeten aantrekken’ — zo’n dingen.)

Op weg naar enige vorm van heling, van herstel, kom je de erkenning tegen. Iemand die de stilte doorbreekt, je ellende ziet, en zegt: ‘ik hoor je, ik geloof je, het is erg, dit zijn dingen die niet hadden mogen gebeuren’. Zo’n erkenning brengt troost, hoe mager die soms ook kan uitvallen. Het is bijzonder moeilijk voor buitenstaanders om de diepte van je pijn te peilen, en om de juiste woorden te vinden. Je vindt het al mooi dat iemand bij je komt aankloppen, gaat zitten, en niets zegt. Samen stil zijn als een uniek, intiem, diepgaand verbond. De kracht van stilte, dus — maar ho, wacht eens even, zou ik het niet over de hardheid van stilte hebben?

Maar ach, na een rit van twee keer een half uur en in het daglicht en de welhaast steriele realiteit van de studio ga je dan toch maar naar de concretie van de dag. Dag van de Stilte. Stille muziek, of muziek om stil van te worden. Misschien maakt ons dát meer mens, en helpt het ons de stilte te doorbreken. Zwijgen is zilver, spreken is goud.

Hendrik Elie Vanden Abeele, 1 november 2020