Roger ‘Chef’ Deruwe in memoriam

Begin deze week, netjes ‘s morgens voor de werkdag begon, is in Brugge Roger Deruwe overleden. Hij was 98 jaar. Het nieuws over zijn dood kwam om verschillende redenen niet onverwacht, maar dat maakt de pijn en het verdriet niet minder. Roger Deruwe was een prachtige, lieve mens aan wie ik (ondergetekende) heel veel te danken heb. Zo veel zelfs, dat ik het hier niet in woorden kan uitdrukken: het bericht zou te lang zijn, én er zijn niet genoeg juiste combinaties van woorden om te beschrijven wat hij voor mij heeft betekend. Ook deins ik ervoor terug om dit bericht over mij te laten gaan. Dat zou zomaar kunnen: ik heb bijvoorbeeld ook aan Roger Deruwe veelvuldig mijn pijn laten zien om langdurig en voortdurend pestgedrag op ‘het Lemmensinstituut’ waar we vroeger zo’n hoge dunk van hadden. Hij luisterde altijd met de grootste aandacht, met gedeelde verontwaardiging en met deugddoende empathie. Maar genoeg dus over mij. Laat het ons over Roger hebben.

Voor de leden van de Brugse Scola Gregoriana was Roger altijd ‘de Chef’. Onverminderd en onveranderend hebben we hem zo genoemd. Hij was de Chef, hij was de baas. Maar de schoonheid van de mens Roger Deruwe lag nu net in de manier waarop hij ‘de Chef’ was. Enerzijds wist hij altijd heel goed wat hij wou. Hij had een visie en hield zich daaraan. Hij was op vele vlakken eigengereid, soms ronduit koppig. Anderzijds luisterde hij naar argumenten, en wist zich op de juiste momenten plooibaar op te stellen.

Afgezien van al het andere waarin hij mooie dingen deed, is zijn bijdrage aan het levend houden van gregoriaans in Vlaanderen moeilijk te overschatten. Na het Tweede Vaticaans Concilie groeide zijn zorg, wellicht zelfs zijn verontwaardiging, om het mogelijk verloren gaan van dat mysterieuze gregoriaans. Dat eenstemmige gezang, in een vreemde taal die niet iedereen verstond. Inzetbaar in katholieke liturgie, maar net zo goed beleefbaar als meditatieve, contemplatieve, spirituele muziek voor de minder- of niet-gelovige. Bij dat laatste zou de Chef nu fronsen. Voor hem kon je geen ‘concert’ met gregoriaans geven, hij noemde het openbaar zingen van gregoriaans buiten de liturgie altijd ‘een auditie’.

Die weigering om met gregoriaans ‘uit te pakken’ zegt veel over de Chef. Als organist, als leraar en als dirigent was hij zich altijd bewust van zijn dienende functie ten opzichte van muziek. Al helemaal als het over gregoriaans ging. Gregoriaans is een groepsgebeuren, is gemeenschappelijk, is (meestal) niet virtuoos, is bescheiden. Dat was de Chef: bescheiden. Trots was er zeker, en fierheid, maar altijd ook nederigheid, en plichtsbewustzijn. Geen borstklopper. Een man met een missie en met toewijding.

De Chef was graag gezien. Ook die andere voor het gregoriaans in Vlaanderen belangrijke personen, zoals de inmiddels betreurde Frans Mariman en Bernard Deheegher, waardeerden hem zeer. Ze spraken altijd over Roger Deruwe met veel respect, met bewondering, met erkentelijkheid – dat heb ik uit eerste bron.

De Chef had prachtige humor. Niet voor niets is het motto van de Brugse Scola: ‘Dien de Heer met vreugde’. Met woordgrapjes was hij altijd mee en vaak nog de gangmaker ervan. Voor een practical joke was hij ook altijd wel te vinden. Wat hebben we gelachen met hem, door hem.

De Chef was een uitmuntende briefschrijver. Hij was een taalmens, die schijnbaar moeiteloos krachtige en prachtige zinnen op papier kon zetten, bovendien in een standvastig en sierlijk, geëngageerd handschrift. Naar zijn briefschrijven heb ik altijd opgekeken.

De Chef was een pragmaticus. Voor Roger Deruwe gold als onwrikbaar adagium: de muziek eerst. Je mag nog zo veel weet hebben van vermeende uitvoeringsinstructies in de gregoriaanse handschriften van het eerste millennium, je mag alle technische details kennen over de verschillende types neumen, of over modaliteit – als je uiteindelijk geen muziek maakt, als je dat Latijn uiteindelijk niet écht tot leven brengt, dan ben je niets meer dan een saaie boekhouder [met excuses aan de boekhouders: alle boekhouders die ik ken zijn géén saaie mensen]. Nee, het is de pragmatiek die echt recht doet aan het gregoriaans, omdat die wonderlijke gezangen maar tot de kern van hun boodschap en tot de essentie van hun werking kunnen transformeren, als je het met levende stemmen en met de juiste maat aan muzikaliteit, dynamiek en engagement het élan kan geven waar het recht op heeft. Om het korter te zeggen: de functie van het gregoriaans is slechts mogelijk als je de werking ervan verzekert.

De Chef. Ach, Roger. Ik heb nog veel meer over en aan jou te vertellen, maar laat het me voor nu houden op het volgende. (Laat het me dan toch nog even over mezelf hebben.) Bedankt, Chef, dat je me tot het gregoriaans bracht. Ik was veertien jaar toen ik in dat gekke clubje ‘de Scola’ aantrad. Ik heb er vrienden voor het leven gemaakt, en er heerlijke tijden beleefd. Dankzij jou konden we op vele plekken in Europa gregoriaans gaan zingen, deels surfend op de golven van de new age aandacht voor het gregoriaans. We zijn 44 jaar verder, en ik ben nog dagelijks met gregoriaans bezig. Ik ben dezer dagen begonnen aan het 25ste jaar Psallentes, een ensemble dat zonder Roger Deruwe nooit bestaan zou hebben. Ik kan je dus alleen maar zeggen: bedankt Roger. Bedankt Chef, voor wie je was, wat je voor je omgeving betekende. We blijven altijd aan je denken.

In trouwe verkleefdheid,

Hendrik

PS. De laatste keer dat ik je bezocht heb je me je lijstje laten zien van Scola-leden die overleden waren. Je liep hen allemaal af en vertelde over elk van hen van hun deugden en verdiensten. Het zegt iets over de vriendschap die je voor elk van hen voelde. Nu kom jij zelf op dat lijstje te staan, dat wij op onze beurt verder zullen koesteren.

Foto’s en tekst Hendrik Vanden Abeele

Psallentes vzw geniet structurele ondersteuning door de Vlaamse overheid