ZESTIENDE-EEUWS MUZIEKHANDSCHRIFT KRIJGT TOPPRESENTATIE
Het Turnhoutse begijnhof bezit een rijke muziekcollectie met handschriften en drukken uit de zestiende tot de vroege twintigste eeuw. Het meest opmerkelijke handschrift is een processionale of muziekhandschrift uit 1550. Het bevat gregoriaanse gezangen voor de jaarlijkse processies en heiligenfeesten. Eeuwenlang werd het boek actief gebruikt en zelfs aangevuld door de Turnhoutse begijnen. Omdat het zo uniek is plaatste de Vlaamse overheid het in 2009 op de lijst van de Vlaamse topstukken.
Dankzij het crowdfundingproject ‘Geef de Turnhoutse begijnen een stem’ kon het manuscript in 2014 professioneel gedigitaliseerd worden. Het ensemble Psallentes stond borg voor het inzingen, opnemen en monteren van alle gezangen uit het boek. Verdere ondersteuning volgde door De Vrienden van het Begijnhof van Turnhout die de nodige hard- en software aankochten. Het publiek kan het waardevolle processionale nu digitaal doorbladeren en de liederen beluisteren in het Begijnhofmuseum.
MUZIEK IN HET BEGIJNHOF
Boekencollecties, en in het bijzonder muziekcollecties uit begijnhoven, zijn erg zeldzaam. Begijnhoven hadden geen sterke centrale organisatie en dus ook geen eigen bibliotheek. Persoonlijke bezittingen waren toegestaan waardoor boeken na het uittreden of het overlijden van een begijn vaak weer uit het begijnhof verdwenen.
Het is dan ook erg bijzonder dat in het begijnhof van Turnhout maar liefst 17 muziekhandschriften en 56 muziekdrukken bewaard bleven. Zij waren eigendom van het koor van de H. Kruiskerk en werden vermoedelijk bewaard door de begijnhofkosteres of de –organiste. Samen bevatten ze een schat aan informatie over het devotionele en liturgische leven van de begijnen.
RESPONSORIAAL PROCESSIONALE
Een processionale bevat geselecteerde gezangen voor de voornaamste feesten doorheen het hele liturgische jaar. Deze gezangen worden voornamelijk tijdens de rustplaatsen bij de processie gezongen. Het gaat in de meeste gevallen om responsaria, gezangen die de lezingen “beantwoorden”.
Gezangen die voor het begijnhof belangrijk zijn, hebben prachtig versierde beginletters. Zo zijn de gezangen voor het feest van het H. Kruis opgeluisterd met een miniatuur van de gekruisigde Christus.
In het boek worden zowel het Latijn als het Nederlands gebruikt (voor de aanduiding van de feestdagen). Dit is uitzonderlijk maar komt wel vaker voor in manuscripten bestemd voor een vrouwengemeenschap, waar de kennis van het Latijn wellicht minder goed was.
CROWDFUNDINGPROJECT
Om het digitaliseren te financieren nam stad Turnhout (TRAM 41) in de periode december 2013 tot maart 2014 deel aan “Boekensteun”, het crowdfundingproject van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek. Het publiek kon giften storten via de Koning Boudewijnstichting of online via ‘Voor de Kunst’. Een filmpje ondersteunde het project promotioneel. Dit kwam tot stand met de hulp van Manuela Van Werde (voice-over), het Turnhouts koor ‘DeVedel’ onder leiding van Els Germonpré en Hendrik Vanden Abeele (artistiek directeur Psallentes en onderzoeker Alamire Foundation).
https://www.voordekunst.nl/projecten/1845-geef-de-turnhoutse-begijnen-een-stem#Updates
Het streefdoel was 2.600 euro. 64 donateurs schonken in totaal 4.113 euro. Dit succes bood perspectief voor een vervolg: alle liederen laten inzingen en opnemen. Psallentes en De Vrienden van het Begijnhof van Turnhout boden extra middelen, enerzijds voor de opnames, anderzijds voor de aankoop van de hard- & software om de digitale bestanden te kunnen tonen en beluisteren.
DIGITALISEREN, ZINGEN EN TONEN
De digitalisering werd uitgevoerd door de Alamire Foundation, Internationaal Centrum voor de Studie van Muziek in de Lage Landen.
Dit gebeurde met behulp van het Alamire Digital Lab op de benedenverdieping van het Stadsarchief Turnhout . De secure opdracht werd uitgevoerd door Lynda Sayce, een Britse muziekhistorica en fotografe van muziekhandschriften.
Het ensemble ¨Psallentes’, onder leiding van Hendrik vanden Abeele, nam de zangpartijen, de opnames en de montage voor haar rekening. Alle gezangen van de 118 bladzijden van het processionale werden ingezongen, goed voor bijna vier uur muziek.
De firma Inter2Face uit Herent integreerde de beelden samen met de opnames van de gezongen muziek in een softwareprogramma.
RANDPROGRAMMA
In de reeks Musica Divina organiseert Festival van Vlaanderen op 24 september 2015 een vertelconcert met Psallentes (onder leiding van Hendrik Vanden Abeele), Nico Sturm als acteur en Joris Verdin aan het harmonium. Onder de begijnenkap is gebaseerd op Felix Timmermans’ De zeer schoone uren van juffrouw Symforosa begijntjen. Het programma bevat ook liederen uit het zestiende-eeuwse processionale van het Begijnhofmuseum.
Omwille van dringende renovatiewerken aan de begijnhofkerk gaat het concert door in de O.L.V. Middelareskerk, de Merodelei 193. Het aanvangsuur is verplaatst naar 20.30 uur. Tickets en info: http://www.warande.be/activiteit/psallentes
BEGHIINAE-CD
Naar aanleiding van dit unieke project brengt Psallentes een nieuwe versie van de succesvolle Beghinae-cd (2011) uit. Het gaat om gregoriaanse muziek uit de begijnhoven van Amsterdam, Antwerpen, Turnhout, Brugge en Mechelen. Muziek die volgens Koen Van Meel (Kwadratuur) “heel wat minder ‘begijnerig’ klinkt dan het clichébeeld van deze religieuze dames laat vermoeden.”
De nieuwe uitgave is een dubbel-cd, aangevuld met een selectie van de gezangen uit het Turnhoutse processionale.
Openingsuren Begijhhofmuseum
Dinsdag tot zaterdag: 14 tot 17 uur / zondag: 11 tot 17 uur
Toegang: 5 euro, kortingstarief: 3 euro, jonger dan 18 jaar: gratis.
Combiticket met het Taxandriamuseum en het Museum van de Speelkaart: 7,50 euro
Een geleid bezoek kost 50 euro + 5 euro dossierkost,
Te reserveren via dienst Toerisme & UiT: 014 44 33 55 of gidsen@turnhout.be
Het Begijnhofmuseum maakt deel uit van TRAM 41, Turnhoutse Route Archief en Musea.
Coördinator: Sofie Wilder
Pers & communicatie: Ingrid Rombaut
Psallentes Oude Muziek 
Leave a Reply