Was machen Sie?

Beste bewoners van het begijnhof in Brugge, beste zusters van het Monasterium De Wijngaard

Met wat een vreugde liepen wij (ondergetekenden Danja, Sander en ikzelf, Hendrik) vorige week rond op het Brugse begijnhof. We waren er drie lange dagen op bezoek om te filmen. We hebben alles samen een twintigtal mensen ontmoet. Jullie gastvrijheid en openheid heeft ons veel deugd gedaan. 

Wat is dit voor een project eigenlijk? Of zoals een Duitse toeriste het me ter plekke vroeg: ‘Was machen Sie?’ ‘Wat zijn jullie aan het doen?’

Het ging zo. Ensemble Psallentes – gespecialiseerd in oude vocale muziek – werd al een hele tijd geleden benaderd door Inge Geysen van de Brugse Openbare Bibliotheek, met de suggestie dat er misschien iets kon worden gedaan met het mooie muzikale archief van het Brugse begijnhof. De aanleiding is jullie goed bekend: we vieren achthonderd jaar begijnhof.

Dat moest Inge me geen twee keer vragen. Psallentes heeft in het verleden al een succesvol begijnenproject gerealiseerd (concerten en cd), de zogenaamde ‘Beghinae’. Dat Psallentes vandaag een vrouwenensemble is, heeft overigens precies met het succes van dat project te maken.

Het zou vooral om een concert gaan (26 september 20u en 22u, tickets via Concertgebouw vanaf mei 2025), maar al snel bleek de tijd ook rijp voor een nieuw begijnen-album, een ‘cd’. Door een vraag vanuit het Nederlands Gregoriaans Festival om een concert-met-film te komen verzorgen, kwamen we op het idee om onze liefde voor het Brugse begijnhof ook met een avondvullende film te onderstrepen. De film zal niet toeristisch zijn, niet flitsend, ook niet religieus. De film zal wel meditatief zijn, bewonderend, traag, spiritueel – en af en toe misschien ook wel een beetje grappig. De beoogde duur is ongeveer 70 minuten.

Daarom waren Sander Tas, Danja Caubergs en ikzelf dus drie dagen in Brugge. We hadden op voorhand een scenario uitgewerkt, dat ook de structuur is van cd en concert. Het grote thema is wat ook in gouden letters op de toegangspoort van het begijnhof staat: ‘Sauvegarde’. We interpreteren dat op zijn breedst. Dit is een veilige plek, een safe space, een plek waar iedereen zich thuis en zichzelf kan voelen, een eigen mening mag hebben, veilig is, geborgen, gedragen.

Er zijn twaalf delen. 

• We lopen met de begijnen mee ‘naar huis’ (zo staat het in een manuscript: ‘thuus gaande’) terwijl ze voor de heilige Elisabeth zingen. Wat voelt veiliger dan naar huis gaan?

• We bezoeken de portierswoning terwijl een Lauda Sion weerklinkt. Zo portretteren we niet alleen een echt thuis, maar tonen we ook direct hoe je in een vertrouwd gezang kan thuiskomen.

• We omcirkelen het binnenplein met twee feestelijke hymnen. Dit is de magie van het binnenplein, met die traag schuinzakkende bomen en die weelde aan bloemen. ‘In de natuur gaat alles goed’, zingt de dichter. We kijken naar het binnenplein van binnenin de huizen. Op de voorgrond pruttelt de koffie, of zit een bewoonster te naaien.

• We gaan het klooster binnen terwijl we de jonge begijnen de vespers horen oefenen. Leven in een gemeenschap is het beste tegengif voor een van dé ziektes van deze tijd: narcisme (individueel en collectief). Narcisme is onveilig. Gemeenschap is veilig.

• We vieren een intredende of jubilerende begijn terwijl voor haar de soep klaargemaakt en de tafel gedekt wordt. De kracht en de troost van dagelijkse handelingen. Het ritueel van vieren en feesten. (Hier wordt ook het verhaal van een verloren gelopen katje verteld – althans in de muziek bij de film.)

• We bezingen het einde van de dag terwijl bewoners van nu in de avondzon verzusteren. Een glaasje cava kan niet ontbreken, maar iets zonder alcohol is ook helemaal goed. Hier zien we mensen met elk hun eigen verhaal, hun eigen achtergrond, hun vreugde en hun verdriet. Maar in dit moment zijn ze samen, één, rustig, blij.

• We snuisteren in het archief, in de bibliotheek van het klooster. Even wordt het stil. De oude manuscripten getuigen van de toewijding van zoveel bewoonsters van het begijnhof die ons zijn voorgegaan.

• Een groep bewoners komt samen in het koorgestoelte van de kerk, terwijl in een responsorium de vreugden van een begijnhof-bewoner worden opgesomd: gezondheid, nederigheid, kracht, liefdadigheid, vriendelijkheid, matigheid, geduld. Er staat ook ‘gehoorzaamheid’ bij, maar we zijn niet zeker hoe actueel dat vandaag nog is of moet zijn. 🙂

• We houden het ’s nachts stil, maar vragen ook met twee oude antifonen om vrijwaring van pest en oorlog. Zijn dat niet de twee meest bedreigende onveiligheden van de laatste jaren geweest: de pest (lees: ‘corona’) en oorlogen?

• We beleven het ochtendgloren op het begijnhof onder het zingen van toepasselijke ochtendhymnes. Een van de zekerheden in het leven: na de nacht is die zon daar weer.

• Bij het elfde deel, dat de rust en de stilte van een plek als deze bejubelt, laten we Hadewijch aan het woord. Ik vroeg aan professor Frank Willaert om me enkele fragmenten uit haar liederen aan te duiden waar het thema veiligheid zichtbaar wordt. Hadewijch was volgens sommigen misschien wel een begijn.

• In het slotdeel keren we terug naar een gezang voor de heilige Elisabeth, patroonheilige en beschermster van het Brugse begijnhof. Zo zijn we terug waar we vertrokken.

Net als jullie kunnen wij niet wachten de afgewerkte film te zien, de toepasselijke muziek te horen. Zoals beloofd leggen we ons werk eerst aan jullie voor. De precieze omstandigheden moeten we nog overwegen, maar omdat we de film en het concert mogelijk al een eerste keer zullen presenteren op 8 juni in Leuven, zal het dus niet lang meer duren. Dank voor jullie geduld!

Hartelijke groet, en tot spoedig!

Hendrik Vanden Abeele (Psallentes vzw)

ook namens Danja Caubergs en Sander Tas (Kadanja)

(Foto en tekst HVdA)

Psallentes vzw wordt structureel ondersteund door de Vlaamse overheid.