Morgen zondag is Psallentes te gast op het Nederlands Gregoriaans Festival, deze keer te Den Bosch (vorige edities waren in Ravenstein). We zingen er ‘Mater Dolorosa’, een programma rond het thema van de Zeven Smarten van Maria. Dit programma ging in première op Laus Polyphoniae 2015. Volgende week maken we er ook een cd-opname van.
Gregoriaans was in middeleeuwen en renaissance de muziek die de hele dag door weerklonk in kerken, kloosters en abdijen. Het eenstemmig gezongen Latijn was altijd en overal aanwezig. Zo diep was de liturgie van de Christelijke kerk ervan doordrongen dat de polyfonie er in grote mate schatplichtig aan was: concepten, teksten en melodieën werden gretig in polyfonie omgezet, en heel vaak was een gregoriaanse melodie als cantus firmus de ruggengraat van de meerstemmigheid. In dit project zingt Psallentes niets dan gregoriaans. Bijzonder gregoriaans, met name, om drie grote redenen.
Ten eerste: dit gregoriaans is afkomstig uit een Alamire-bron. Van de ongeveer zestig bronnen die uit de werkplaatsen van Alamire zijn overgeleverd, is er slechts één (B-Br 215-216) die naast polyfonie ook gregoriaans bevat. Het kleine manuscript, vermoedelijk vervaardigd tussen 1512 en 1516, werd gemaakt voor Charles de Clerc en diens vrouw Anne Anoke. De Clerc bekleedde belangrijke financiële posities aan het Bourgondisch-Habsburgse hof. Mogelijk werd het manuscript hem geschonken ter gelegenheid van een van zijn promoties. Het gregoriaans zelf werd echter mogelijk niet in de ateliers van Alamire gemaakt. Hij was dan wel de grootste specialist van het polyfonie-schrijven, voor gregoriaans ging hij wellicht aankloppen bij collega-specialisten van een scriptorium, misschien verbonden aan een klooster.
Ten tweede: dit gregoriaans is Bourgondisch. In de loop van de vijftiende eeuw was overal in de Christelijke wereld, maar niet het minst in het Bourgondische rijk, een enorme toename van Mariale devotie merkbaar. Dit resulteerde ondermeer in de instelling van nieuwe Mariale feesten en gedenkdagen, waaronder de Zeven Smarten van Maria — een uiterst populair thema in Bourgondische kringen.
Ten derde: dit gregoriaans is het resultaat van een soort wedstrijd. Om de beleving van de liturgie rond het nieuw ingestelde feest van de Zeven Smarten kracht en luister bij te zetten, werd eerst, vanuit het Bourgondisch hof, een wedstrijd uitgeschreven met als doel de meest geschikte teksten te verzamelen. Het was Peter Verhoeven (ook wel Petrus de Manso, gestorven 1523) die volgens de jury het beste voorstel deed. Vervolgens werd de tekst van Verhoeven aan enige componsiten voorgelegd. De muzikale zetting die door de jury uitgekozen werd, was die van Pierre Duwez (gestorven 1508). Bijzonder is hierbij, dat enkele andere (niet-Alamire) handschriften andere muzikale versies van dezelfde teksten bevatten.
Met al deze ingrediënten geeft Mater Dolorosaeen mooi beeld van de gregoriaanse wereld ten tijde van Petrus Alamire. Het nieuw gemaakte gregoriaans van Duwez is soepel en krachtig tegelijk. Er is muziek voor het officie, en voor de mis. De sequens Astat virgo is een instant-klassieker, terwijl de alternatieve sequens Salve Virgo generosa (zoals in andere bronnen te vinden) in de twee versies die Psallentes hier gebruikt laten zien hoe goed en tegelijk verschillend men met de gregoriaanse taal wist om te gaan.
Hendrik Vanden Abeele
Psallentes Oude Muziek 
Leave a Reply