Psallentes en harpiste Sarah Ridy presenteren een nieuw programma met rouwmuziek uit manuscripten van Petrus Alamire. Zaterdag 9 mei 2015, Sint-Michielskerk, Naamsestraat, Leuven, 20u. Dit concert is gratis! Tickets (zolang de voorraad strekt) af te halen aan de balie van Toerisme Leuven, Naamsestraat 3. Wie geen tickets kan gaan afhalen geve ons een seintje op info[at]psallentes.be, dan bekijken we of we je kunnen helpen. Info 30CC hier.
Het levensverhaal van Margaretha van Oostenrijk leest als een roman, met veel tragische wendingen. Van de wisselingen van het lot werd ze niet gespaard, hetgeen ze weergaf in haar devies ‘Fortune Infortune Fort Une’. ‘Ik sta alleen, maar ook sterk, in geluk en in ongeluk’ — zou één van de mogelijke vertalingen kunnen zijn.
Vaak nam Margaretha haar toevlucht tot poëzie en muziek. Getuige hiervan is het beroemde chansonnier B-Br 228, een manuscript dat speciaal voor haar gemaakt werd. Het is de enige bron van Josquins motet Proch dolor (een treurzang op de dood van Margaretha’s vader Maximiliaan I). Het chansonnier bevat ook Se je souspire, waarin Margaretha zelf haar verdriet uitdrukt om het overlijden van haar broer Filips de Schone.
Wie ‘manuscript’ en ‘Margaretha’ in één adem noemt, heeft het over de scribent Petrus Alamire. Hij produceerde tientallen manuscripten voor alle uithoeken van Europa. In vier manuscripten van Alamire treffen we het Requiem van Antoine de Févin aan, een dodenmis die mogelijk gezongen werd op de begrafenis van Févin zelf, in 1512. Met de Josquin-achtige muziek van de Noord-Franse componist als leidraad presenteert Psallentes een krachtig programma rond rouwmuziek uit de manuscripten van Alamire, met bijzondere aandacht voor het persoonlijk verdriet van de beroemde landvoogdes. Met het oog daarop weerklinkt het Requiem hier in de hoogst mogelijke ligging, omgeven door melancholische harpklanken.
Om voor de hand liggende redenen (plechtigheid, maar vooral ingetogenheid en soberheid) werd een Requiem-mis oorspronkelijk helemaal niet polyfoon uitgebouwd. De eerste voorbeelden daarvan treffen we pas aan in de tweede helft van de vijftiende eeuw. Een van de oudst-bekende cycli is van Ockeghem, en die is onvolledig (het Sanctus, Agnus Dei en de communie ontbreekt). Du Fay zou ook al een versie zou gemaakt hebben, maar die is niet overgeleverd. En na Du Fay en Ockeghem zijn het Brumel, de la Rue en Prioris die de oudste versies componeerden.
Vanaf die pioniers ontstaat vrij plots een bijna wildgroei van Requiem-missen. In de polyfone zettingen valt een verscheidenheid aan stijlen op. Je kunt er de grootste soberheid afgewisseld zien met de contrapuntische hoogstandjes, zoals dat het geval is in de offertoria van de Requiem-missen van Ockeghem, de la Rue en Févin. Opvallend is ook dat de Requiem-mis doorgaans meer dan andere missen van dezelfde tijd nog schatplichtig blijft aan de oorspronkelijke gregoriaanse melodieën. In de zestiende eeuw nam de zogenaamde parodietechniek in miscompositie snel toe (dan werd niet meer met cantus firmus gewerkt, maar met verwijzingen naar andere composities), maar in de Requiem-mis gebeurde dat veel minder. Het is wellicht niet onlogisch dat bij de dodenmis de conservatieve reflex het hardst gevoeld wordt.
Ook de beroemde sequens Dies Irae bleef lange tijd min of meer onaangeroerd: polyfone zettingen zijn zeldzaam, bijna altijd in alternatim (dus niet alles polyfoon gezet, maar een nette afwisseling tussen gregoriaans en polyfonie) en afgezien van een drietal versies alleen in de tweede helft van de zestiende eeuw te vinden. Ook in Févins Requiem ontbreekt het Dies irae. Als pendant van deze sequens, die we in het oorspronkelijke gregoriaans laten weerklinken aan het eind van dit programma, starten we met een andere sequens, eveneens afkomstig uit een Alamire manuscript (B-Br 215-216), de Astat virgo. Die muziek is genomen uit het repertoire voor het feest van de Zeven Smarten van Maria — een op en top Bourgondische devotie.
Hendrik Vanden Abeele
Rond Petrus Alamire is in augustus te Antwerpen zowel een conferentie, een tentoonstelling als een festival te beleven. Meer info hier.
Psallentes Oude Muziek 
Leave a comment