Psallentes @ Laus Polyphoniae Antwerpen
Donderdag 29 augustus 2013, 22h15, Sint-Andrieskerk
Hendrik Vanden Abeele, artistieke leiding
Sarah Abrams, Marina Smolders, Veerle Van Roosbroeck, mean
Jonathan De Ceuster, Lieselot De Wilde, Rozelien Nys, counter-tenor
Soetkin Baptist, Paul Schils, Jan Van Elsacker, tenor
Sander Le Roy, Philippe Souvagie, Kai-Rouven Seeger, Hendrik Vanden Abeele, bass
Plainsong Mass for a Mean John Sheppard (ca. 1515-1558)
Plainsong Mass John Taverner (ca. 1490-1545)
Salvator mundi Domine John Sheppard (ca. 1515-1558)
In “(Not) A Plainsong Mass” introduceert Hendrik Vanden Abeele het concept emotioneel programmeren. Dat gaat als volgt. Over en door alle historische en wetenschappelijke inzichten heen, ontstaat een beeld van ‘Engels gregoriaans’ en daaraan gerelateerde ‘Engelse polyfonie’ dat onze intuïtie en onze emoties diep beroert, als uitvoerder en als luisteraar. Deze emoties, die buikgevoelens, laten we onze keuzes domineren. Niet de chronologie nemen we als leidraad, niet de historische achtergronden, niet het thematische of het inhoudelijke, niet de puur muzikale overeenkomsten, zelfs niet de moeilijkheidsgraad of de effectiviteit van de muziek. We gaan te werk vanuit het hart: wat we mooi vinden, wat we bij elkaar voelen passen. Het is de muziek zelf die ons vanuit wat het tot ons zegt tot keuzes dwingt. Zo bouwen we intuïtief en associatief aan een dramaturgie van Engelse religieuze muziek van de zestiende eeuw, in een specifiek gregoriaanse context. Twee ijkpunten hebben we niettemin met ons verstand gekozen.
We weten met ons verstand dat er wel degelijk zoiets bestaat als ‘Engels gregoriaans’. Er zijn zelfs verschillende versies van, met de Sarum-ritus (genoemd naar het belangrijke liturgisch centrum Salisbury) als bekendste en historisch ook meest dominante liturgie in de – als we het zo mogen uitdrukken – laat-katholieke kerk. We weten met ons verstand dat vele antifonaria die van deze liturgie getuigen door de religieuze omwentelingen van de zestiende eeuw verloren zijn gegaan. Maar dankzij koppige (en vooral clandestien opererende) katholieke families werden ook bronnen gered. De Ranworth antiphoner is daar een mooi voorbeeld van. Gemaakt in 1478 in een werkplaats te Norwich voor de St. Helen’s in Ranworth. Maar toen in 1548 Cranmer met zijn Book of Common Prayer kwam aanzetten, dook het kostbare manuscript uit Ranworth onder bij de familie Holdych. Het werd zo, misschien letterlijk, van de brandstapel gered.
Met ons verstand weten we ook dat veel componisten hun polyfonie bouwden vertrekkende vanuit het gregoriaans uit die Sarum-ritus. Nog zo laat als aan het eind van de zestiende eeuw publiceerde Thomas Morley een instructieboek, de Plain and Easy Introduction to Practical Music (1597), waarin onder meer haarfijn wordt uitgelegd hoe je vanuit gregoriaanse melodieën en op bijna improvisatorische wijze een geschikt polyfoon zingen opbouwt.
Twee ijkpunten dus: enerzijds de Ranworth antiphoner uit 1487, uit een tijd dat liturgische hervorming nog veraf leek, maar onderhuids toch al aan het broeden was. Anderzijds het boek van Thomas Morley uit 1597, aan het eind van een eeuw waarin het religieuze (en dus liturgische) landschap in Engeland en Europa op heel ingrijpende wijze herschilderd werd. En tussen die twee data overleefden onder meer de Plainsong Masses van John Sheppard en John Taverner. In het tweede geval gaat het vooral om de naam – gregoriaans is er eigenlijk niet in terug te vinden. De mis van Sheppard daarentegen heeft een heel nadrukkelijk aantoonbare gregoriaanse ruggengraat.
Met deze bouwstenen: Sarums gregoriaans, twee missen van Sheppard en Taverner, en een instructieboek van Morley, laten we nu ons hart spreken om een nooit eerder gehoord geheel te bouwen dat niettemin, jawel, veel historische accuratesse vertoont, veel doordachtheid weergeeft, en bronnenkennis demonstreert. Maar bovenal zijn het woorden als zorgvuldigheid, soberheid, kracht en intensiteit die ons hart in de keel zullen doen kloppen.
Hendrik Vanden Abeele
Met dank aan James Deveson, en aan rector Nicholas Garrard en churchwarden Mark Cator van St. Helen’s Church, Ranworth.
Plainsong Mass for a Mean John Sheppard (ca. 1515-1558)
Plainsong Mass John Taverner (ca. 1490-1545)
Salvator mundi Domine John Sheppard (ca. 1515-1558)
Psallentes Oude Muziek 
Leave a Reply